ترومای فک، به عنوان یکی از انواع آسیب‌های سر و صورت، شامل آسیب‌هایی است که استخوان‌های فک بالا (ماگزیلا) و فک پایین (مندیبول) را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این آسیب‌ها می‌توانند ناشی از ضربات مستقیم، تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع، درگیری‌های فیزیکی، یا آسیب‌های ورزشی باشند. ترومای فک می‌تواند باعث درد شدید، تغییر در ظاهر صورت، اختلال در جویدن و گفتار و حتی مشکلات جدی‌تر همچون انسداد راه‌های هوایی شود.
در این مقاله به بررسی علل، علائم، تشخیص، درمان و عوارض این نوع آسیب پرداخته می‌شود.
علل ترومای فک
۱. تصادفات رانندگی
تصادفات وسایل نقلیه موتوری یکی از رایج‌ترین علل ترومای فک هستند. ضربه مستقیم به صورت می‌تواند منجر به شکستگی فک بالا یا پایین شود. استفاده نکردن از کمربند ایمنی یا عدم وجود کیسه هوا در خودروها این خطر را افزایش می‌دهد.
۲. سقوط از ارتفاع
افتادن از ارتفاع، به‌ویژه در کودکان و سالمندان، می‌تواند باعث آسیب جدی به فک شود. این نوع آسیب اغلب با شکستگی فک پایین همراه است.
۳. درگیری‌های فیزیکی و خشونت
ضربات ناشی از مشت یا اجسام سخت در درگیری‌های فیزیکی می‌تواند به آسیب جدی فک منجر شود. این نوع آسیب در بزرگسالان جوان بیشتر مشاهده می‌شود.
۴. آسیب‌های ورزشی
ورزش‌هایی مانند بوکس، فوتبال، بسکتبال، و هنرهای رزمی که تماس فیزیکی در آنها رایج است، می‌توانند خطر آسیب به فک را افزایش دهند. استفاده از تجهیزات محافظتی مانند محافظ دهان می‌تواند از شدت آسیب بکاهد.
۵. آسیب‌های صنعتی
در محیط‌های کاری که از ماشین‌آلات سنگین استفاده می‌شود، تصادفات صنعتی ممکن است منجر به ترومای فک شوند.
علائم ترومای فک
ترومای فک می‌تواند با طیف وسیعی از علائم همراه باشد که شدت آنها به نوع و میزان آسیب بستگی دارد.
- درد شدید: درد حاد و تیرکشنده در ناحیه فک که با حرکت تشدید می‌شود.
- تورم و کبودی: تورم در ناحیه آسیب‌دیده، که گاهی به اطراف چشم‌ها نیز گسترش می‌یابد.
- تغییر در ظاهر صورت: در موارد شدید، تغییر شکل صورت یا عدم تقارن فک قابل مشاهده است.
- اختلال در حرکت فک: ناتوانی در باز و بسته کردن دهان یا حرکت غیرطبیعی فک.
- مشکلات تنفسی: در مواردی که شکستگی فک باعث انسداد راه‌های هوایی می‌شود، ممکن است بیمار دچار مشکلات تنفسی شود.
- خونریزی و زخم‌ها: خونریزی داخل دهانی یا زخم‌های باز در ناحیه صورت.
- بی‌حسی یا سوزش: آسیب به اعصاب فکی می‌تواند منجر به بی‌حسی یا احساس سوزش در لب‌ها، چانه یا گونه‌ها شود.
- مشکلات دندانی: لق شدن، شکستگی یا از دست دادن دندان‌ها.
تشخیص ترومای فک
تشخیص دقیق ترومای فک نیازمند بررسی بالینی کامل و استفاده از روش‌های تصویربرداری است.
۱. بررسی بالینی
پزشک یا جراح فک و صورت ابتدا علائم بالینی بیمار را بررسی می‌کند. این شامل ارزیابی تقارن صورت، عملکرد فک، وضعیت دندان‌ها و وجود زخم یا خونریزی است.
۲. تصویربرداری پزشکی
- رادیوگرافی پانورامیک: این نوع تصویر برای ارزیابی شکستگی‌های استخوان فک پایین و بالا بسیار مفید است.
- سی‌تی اسکن: سی‌تی اسکن به دلیل وضوح بالا و ارائه تصاویر سه‌بعدی، روش استاندارد طلایی برای تشخیص شکستگی‌های پیچیده فک محسوب می‌شود.
- ام‌آر‌آی: در موارد مشکوک به آسیب بافت نرم یا مفصل گیجگاهی‌فکی (TMJ)، از ام‌آر‌آی استفاده می‌شود.
درمان ترومای فک
درمان ترومای فک به نوع و شدت آسیب بستگی دارد و ممکن است شامل روش‌های غیرجراحی یا جراحی باشد.
۱. درمان غیرجراحی
در مواردی که شکستگی خفیف است و قطعات استخوانی جابه‌جایی ندارند، درمان غیرجراحی کافی است:
- استفاده از آتل یا بند فکی: برای بی‌حرکت کردن فک و تسریع در ترمیم.
- مدیریت درد و التهاب: استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) و مسکن‌ها.
- رژیم غذایی نرم: مصرف غذاهای مایع یا نرم برای کاهش فشار بر روی فک.
۲. درمان جراحی
در موارد شدیدتر، جراحی ضروری است:
- کاهش باز (Open Reduction) و تثبیت داخلی (Internal Fixation): در این روش، قطعات شکسته با صفحات و پیچ‌های فلزی به هم متصل می‌شوند.
- بستن فک (Maxillomandibular Fixation): گاهی اوقات فک بالا و پایین به کمک سیم به هم بسته می‌شوند تا فرآیند ترمیم تسریع شود.
- ترمیم بافت نرم: اگر زخم‌های عمیق یا پارگی‌های پوستی وجود داشته باشد، بخیه و ترمیم آنها انجام می‌شود.
۳. فیزیوتراپی
پس از جراحی، ممکن است بیمار به جلسات فیزیوتراپی برای بازیابی حرکت طبیعی فک نیاز داشته باشد.
عوارض ترومای فک
ترومای فک در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند به عوارض جدی منجر شود:
- بدجوش خوردن استخوان‌ها: جوش خوردن نادرست قطعات استخوانی ممکن است باعث ناهنجاری دائمی شود.
- اختلال در عملکرد مفصل گیجگاهی‌فکی (TMJ): درد مزمن، صداهای غیرطبیعی یا قفل شدن فک.
3.عفونت: عفونت زخم‌های باز یا نواحی شکستگی، به‌ویژه در صورت تأخیر در درمان.
- بی‌حسی یا ضعف عصبی: آسیب به اعصاب می‌تواند به بی‌حسی یا فلج موقتی یا دائمی نواحی صورت منجر شود.
- مشکلات دندانی: از دست دادن دندان یا ناهنجاری‌های بایت (مال‌اکلوژن).
- تغییرات ظاهری دائمی: ناهماهنگی در ظاهر صورت یا تغییرات در تقارن صورت.
پیشگیری از ترومای فک
اگرچه تمام موارد ترومای فک قابل پیشگیری نیستند، اما رعایت نکات زیر می‌تواند خطر آسیب را کاهش دهد:
- استفاده از کمربند ایمنی و کیسه هوا در خودروها.
- پوشیدن تجهیزات محافظتی مناسب در ورزش‌ها، مانند کلاه ایمنی و محافظ دهان.
- رعایت ایمنی در محیط‌های کاری صنعتی.
- آموزش مهارت‌های مدیریت درگیری به‌منظور کاهش خشونت فیزیکی.
- نظارت بر کودکان و سالمندان برای جلوگیری از سقوط.
نتیجه‌گیری
ترومای فک یکی از آسیب‌های مهم و بالقوه جدی سر و صورت است که می‌تواند تأثیرات طولانی‌مدتی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد.
تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، از جمله مداخلات جراحی و غیرجراحی، می‌تواند به ترمیم آسیب و پیشگیری از عوارض کمک کند. با رعایت نکات ایمنی و استفاده از تجهیزات محافظتی، می‌توان از بروز بسیاری از موارد ترومای فک جلوگیری کرد.
