آرتروز فک یا به طور دقیق‌تر، آرتروز مفصل گیجگاهی‌فکی (TMJ arthritis) ، یک اختلال التهابی است که بر مفصل گیجگاهی‌فکی تأثیر می‌گذارد.
این مفصل که در محل اتصال فک پایین به جمجمه قرار دارد، نقش مهمی در انجام فعالیت‌هایی مانند جویدن، صحبت کردن و باز و بسته کردن دهان ایفا می‌کند. آرتروز فک می‌تواند باعث درد، کاهش عملکرد مفصل و محدودیت حرکتی شود.
در این مقاله به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان آرتروز فک پرداخته خواهد شد.
مفصل گیجگاهی‌فکی و نقش آن در بدن
مفصل گیجگاهی‌فکی یکی از پیچیده‌ترین مفاصل بدن است که ترکیبی از حرکت‌های لولایی و لغزشی را ممکن می‌سازد. این مفصل از اجزای زیر تشکیل شده است:
- استخوان فک پایین (ماندیبل): بخشی از فک که با جمجمه ارتباط دارد.
- استخوان گیجگاهی: قسمتی از جمجمه که مفصل به آن متصل می‌شود.
- دیسک مفصلی: ساختاری غضروفی که حرکت نرم و روان مفصل را تسهیل می‌کند.
- کپسول مفصلی و مایع سینوویال: کپسول مفصل را احاطه کرده و مایع سینوویال وظیفه روان‌سازی و تغذیه غضروف را بر عهده دارد.
آسیب به هر یک از این اجزا می‌تواند منجر به بروز اختلالاتی نظیر آرتروز شود.
انواع آرتروز فک
آرتروز مفصل گیجگاهی‌فکی ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شود و به اشکال گوناگون ظاهر گردد. انواع اصلی آرتروز فک عبارتند از:
- آرتروز دژنراتیو (استئوآرتریت):
این نوع شایع‌ترین شکل آرتروز فک است و در اثر ساییدگی و تحلیل غضروف مفصل به مرور زمان ایجاد می‌شود. معمولاً در افراد مسن‌تر دیده می‌شود و با تخریب تدریجی بافت مفصلی همراه است.
- آرتریت روماتوئید:
نوعی بیماری خودایمنی است که می‌تواند مفصل فک را تحت تأثیر قرار دهد. در این بیماری، سیستم ایمنی به بافت‌های مفصلی حمله می‌کند و باعث التهاب شدید و تخریب مفصل می‌شود.
- آرتریت عفونی:
عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی می‌توانند به مفصل فک سرایت کنند و منجر به التهاب و درد شوند.
- آرتریت پسوریاتیک:
نوعی آرتریت مرتبط با بیماری پوستی پسوریازیس است که ممکن است مفصل فک را نیز درگیر کند.
- آرتریت نقرسی:
در اثر تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفصل ایجاد می‌شود و می‌تواند مفصل فک را نیز درگیر کند.
علل آرتروز فک
عوامل مختلفی می‌توانند منجر به بروز آرتروز فک شوند. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
- ساییدگی و پارگی طبیعی: استفاده مکرر از مفصل فک در طول زندگی ممکن است به تخریب تدریجی غضروف منجر شود.
- ضربه و آسیب: صدمات ناشی از تصادفات، سقوط یا ضربه به صورت می‌توانند به مفصل فک آسیب برسانند.
- اختلالات خودایمنی: بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید می‌توانند التهاب مفصل فک را ایجاد کنند.
- فشار مکرر روی مفصل: عادت‌هایی مانند دندان قروچه یا فشردن دندان‌ها می‌توانند فشار زیادی به مفصل وارد کنند.
- عفونت‌ها: انتقال عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی به مفصل فک ممکن است باعث التهاب و آسیب به آن شود.
علائم آرتروز فک
آرتروز فک می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد که شدت آن‌ها بسته به نوع و پیشرفت بیماری متفاوت است. شایع‌ترین علائم عبارتند از:
- درد: احساس درد در ناحیه فک، گوش، یا اطراف آن، به خصوص هنگام باز و بسته کردن دهان.
- خشکی مفصل: احساس سفتی یا محدودیت در حرکت فک.
- صداهای غیرطبیعی: صدای کلیک، تق تق یا ساییدگی هنگام حرکت فک.
- تورم و التهاب: در برخی موارد، تورم یا قرمزی در ناحیه مفصل مشاهده می‌شود.
- سردرد: درد ممکن است به نواحی اطراف مانند سر، گردن و شانه‌ها انتشار یابد.
- قفل شدن فک: ناتوانی در باز یا بسته کردن دهان به طور کامل.
- اختلال در جویدن: مشکلات در جویدن غذا یا احساس ناهماهنگی در عملکرد فک.
تشخیص آرتروز فک
تشخیص آرتروز فک معمولاً با ترکیبی از معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری انجام می‌شود. پزشک متخصص ممکن است از ابزارهای زیر برای تشخیص استفاده کند:
- معاینه فیزیکی: بررسی حرکات فک، صداهای غیرطبیعی و نواحی دردناک.
- تصویربرداری اشعه ایکس: ارزیابی تغییرات استخوانی و آسیب مفصل.
- تصویربرداری MRI: بررسی بافت نرم مفصل، دیسک مفصلی و وجود التهاب.
- سی‌تی اسکن: نمایش دقیق‌تر ساختارهای استخوانی و مفصلی.
- آزمایش خون: در صورت شک به بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید.
درمان آرتروز فک
درمان آرتروز فک به نوع و شدت بیماری بستگی دارد و شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی می‌شود. هدف درمان کاهش درد، بهبود عملکرد مفصل و جلوگیری از پیشرفت بیماری است.
درمان‌های غیرجراحی
- مصرف داروها:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و التهاب.
- داروهای کورتیکواستروئیدی در موارد شدیدتر.
- شل‌کننده‌های عضلانی برای کاهش تنش عضلات.
- داروهای خاص برای کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند آرتریت روماتوئید.
- فیزیوتراپی:
تمرینات کششی و تقویتی برای بهبود حرکت مفصل و کاهش درد.
- استفاده از اسپلینت یا گارد دهانی:
دستگاه‌های مخصوصی که فشار روی مفصل را کاهش می‌دهند.
- تغییرات در سبک زندگی:
- اجتناب از جویدن غذاهای سفت.
- کاهش استرس و کنترل دندان قروچه.
- استفاده از کمپرس گرم یا سرد برای کاهش درد.
- تزریق داخل مفصلی:
تزریق داروهای ضدالتهابی یا هیالورونیک اسید برای کاهش التهاب و بهبود روان‌سازی مفصل.
درمان‌های جراحی
در مواردی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، ممکن است جراحی لازم شود. روش‌های جراحی شامل موارد زیر است:
- آرتروسنتز: شست‌وشوی مفصل با محلول‌های خاص برای کاهش التهاب.
- آرتروسکوپی: جراحی با استفاده از ابزارهای کوچک و دوربین برای برداشتن بافت‌های آسیب‌دیده.
- تعویض مفصل فک: در موارد شدید، مفصل آسیب‌دیده با یک پروتز مصنوعی جایگزین می‌شود.
پیشگیری از آرتروز فک
پیشگیری از آرتروز فک شامل اقداماتی برای کاهش فشار روی مفصل و حفظ سلامت آن است. این اقدامات عبارتند از:
- اجتناب از عادت‌های مضر: مانند دندان قروچه و جویدن ناخن.
- حفظ وضعیت مناسب: در هنگام نشستن و کار کردن.
- استفاده از محافظ دهان: در صورت انجام ورزش‌های تماسی.
- مدیریت استرس: از طریق تکنیک‌های آرام‌سازی و تمرینات تنفسی.
- تغذیه مناسب: مصرف مواد مغذی که به سلامت استخوان و مفصل کمک می‌کنند، مانند کلسیم و ویتامین D.
نتیجه‌گیری
آرتروز فک یکی از مشکلات شایع مفصلی است که می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. شناسایی زودهنگام علائم و دریافت درمان مناسب می‌تواند به کنترل بیماری و جلوگیری از پیشرفت آن کمک کند. با اتخاذ سبک زندگی سالم و رعایت نکات پیشگیرانه، می‌توان خطر بروز این بیماری را به حداقل رساند.
