جراحی فک یا ارتوگناتیک به مجموعه‌ای از روش‌های جراحی اطلاق می‌شود که برای اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی و دندانی در ناحیه فک انجام می‌شود.
این نوع جراحی می‌تواند اهداف متعددی را شامل بهبود عملکرد جویدن، تکلم، زیبایی صورت و حتی رفع مشکلات تنفسی دنبال کند. در این میان، استفاده از پیچ و پلاک‌های جذبی به‌عنوان جایگزینی برای پیچ و پلاک‌های فلزی سنتی، انقلابی در جراحی فک و صورت ایجاد کرده است.
این مقاله به بررسی نقش و اهمیت این ابزارها در جراحی فک، مزایا، معایب و محدودیت‌های آن‌ها می‌پردازد.
پیچ و پلاک جذبی چیست؟
پیچ و پلاک جذبی، ابزارهایی از جنس مواد زیست‌سازگار (biocompatible) هستند که با گذشت زمان در بدن تجزیه و جذب می‌شوند. این مواد عموماً از پلیمرهای زیست‌تخریب‌پذیر مانند پلی‌ال‌لاکتیک اسید (PLLA)، پلی‌گلیکولیک اسید (PGA) و ترکیبات مشابه ساخته می‌شوند.
ساختار شیمیایی این پلیمرها به گونه‌ای طراحی شده است که پس از انجام وظیفه خود (نگه‌داری و تثبیت استخوان‌ها)، تحت فرایندهای طبیعی بدن تجزیه شده و به متابولیت‌های بی‌ضرر تبدیل می‌شوند.
کاربرد پیچ و پلاک جذبی در جراحی فک
در جراحی فک، تثبیت موقعیت استخوان‌ها پس از برش یا جابجایی اهمیت حیاتی دارد. این کار به کمک ابزارهای تثبیت‌کننده انجام می‌شود که پیچ و پلاک‌های فلزی یا جذبی را شامل می‌شوند. پیچ و پلاک‌های جذبی در موارد زیر کاربرد دارند:
- اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی فک
این ناهنجاری‌ها ممکن است شامل کوچک بودن فک پایین (micrognathia)، بزرگی فک بالا (maxillary hyperplasia) یا جابجایی فک‌ها باشد. پیچ و پلاک‌های جذبی به جراحان اجازه می‌دهند استخوان‌ها را در موقعیت جدید تثبیت کنند.
- بازسازی شکستگی‌های فک
در تصادفات یا ضربات شدید، شکستگی فک ممکن است رخ دهد. در این موارد، استفاده از پلاک‌های جذبی علاوه بر تثبیت شکستگی، از ایجاد عوارض ناشی از باقی‌ماندن مواد فلزی جلوگیری می‌کند.
- ارتوگناتیک و زیبایی
جراحی‌های زیبایی که به منظور اصلاح تقارن صورت یا ایجاد هماهنگی بین فک‌ها انجام می‌شود نیز از پیچ و پلاک‌های جذبی بهره می‌برند.
- ترمیم استخوان‌های ناحیه صورت
در مواردی که بیمار نیاز به بازسازی فک یا سایر نواحی استخوانی صورت دارد (مانند نقص‌های مادرزادی یا برداشت تومورها)، این ابزارها می‌توانند کمک‌کننده باشند.
مزایای استفاده از پیچ و پلاک جذبی
- حذف نیاز به جراحی ثانویه
در گذشته، استفاده از پیچ و پلاک‌های فلزی به معنای نیاز به جراحی دوم برای خارج کردن آن‌ها پس از بهبود کامل بود. این جراحی ثانویه نه تنها هزینه و زمان بیشتری می‌طلبید، بلکه احتمال بروز عفونت یا سایر عوارض را نیز افزایش می‌داد. پیچ و پلاک‌های جذبی این نیاز را برطرف می‌کنند.
- کاهش واکنش‌های التهابی و عفونی
مواد فلزی ممکن است در برخی بیماران باعث تحریک بافتی یا واکنش‌های آلرژیک شوند. در مقابل، پلاک‌های جذبی زیست‌سازگار بوده و احتمال بروز این واکنش‌ها بسیار کمتر است.
- سازگاری بیشتر با رشد استخوان در کودکان
در کودکان، جراحی‌های فک به دلیل رشد مداوم استخوان‌ها پیچیده‌تر است. استفاده از پیچ و پلاک‌های جذبی در این موارد اهمیت بیشتری دارد، زیرا این ابزارها به مرور زمان جذب شده و مانعی برای رشد استخوانی ایجاد نمی‌کنند.
- جلوگیری از مشکلات تصویربرداری پزشکی
پلاک‌های فلزی ممکن است در تصویربرداری‌هایی مانند MRI یا CT scan تداخل ایجاد کنند. این مشکل در پلاک‌های جذبی وجود ندارد.
- کاهش بار روانی بیمار
بسیاری از بیماران نسبت به باقی‌ماندن مواد خارجی در بدن خود نگران هستند. پلاک‌های جذبی این نگرانی را رفع می‌کنند.
معایب و محدودیت‌های پیچ و پلاک جذبی
- کاهش استحکام در مقایسه با پیچ و پلاک‌های فلزی
یکی از اصلی‌ترین محدودیت‌های پلاک‌های جذبی، مقاومت مکانیکی کمتر آن‌ها نسبت به پلاک‌های فلزی است. در مواردی که نیاز به تثبیت استخوان با نیروی بالا وجود دارد، ممکن است این ابزارها گزینه مناسبی نباشند.
- زمان‌بندی تجزیه
مدت زمان تجزیه این ابزارها ممکن است بسته به نوع پلیمر و شرایط بیمار متفاوت باشد. اگر این زمان بیش از حد طولانی یا کوتاه باشد، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.
- هزینه بالا
پیچ و پلاک‌های جذبی معمولاً هزینه بیشتری نسبت به انواع فلزی دارند. این موضوع ممکن است برای برخی بیماران محدودیت ایجاد کند.
- واکنش‌های التهابی نادر
گرچه این مواد زیست‌سازگار هستند، اما در موارد نادر ممکن است بقایای تجزیه آن‌ها باعث ایجاد التهاب یا عفونت شود.
- محدودیت در برخی کاربردها
پیچ و پلاک‌های جذبی ممکن است در موارد شکستگی‌های پیچیده یا تثبیت مناطقی که تحت تنش مکانیکی زیادی قرار دارند، به اندازه کافی کارآمد نباشند.
مواد مورد استفاده در ساخت پیچ و پلاک جذبی
- پلی‌لاکتیک اسید (PLA)
این ماده دارای زیست‌سازگاری بالا بوده و به‌آرامی در بدن تجزیه می‌شود. زمان جذب آن بسته به ترکیب شیمیایی ممکن است بین چند ماه تا چند سال باشد.
- پلی‌گلیکولیک اسید (PGA)
این پلیمر سریع‌تر از PLA تجزیه می‌شود و برای کاربردهایی که تثبیت موقتی مورد نیاز است، مناسب‌تر است.
- ترکیب PLA و PGA
ترکیبی از این دو ماده معمولاً در ساخت پیچ و پلاک‌های جذبی استفاده می‌شود تا ویژگی‌های هر دو را با هم ترکیب کند.
- پلی‌کاپرولاکتون (PCL)
این ماده دارای انعطاف‌پذیری بالا و زمان تجزیه طولانی‌تری است و در برخی موارد خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فرایند جراحی با استفاده از پیچ و پلاک جذبی
- برش و تنظیم استخوان
جراح ابتدا ناحیه مورد نظر را برش داده و استخوان را به موقعیت صحیح منتقل می‌کند.
- قرار دادن پیچ و پلاک جذبی
پلاک‌های جذبی با استفاده از پیچ‌های مخصوص روی استخوان قرار داده می‌شوند تا موقعیت جدید تثبیت شود.
- کنترل و نظارت پس از جراحی
بیمار معمولاً در دوره پس از جراحی تحت نظارت قرار می‌گیرد تا از تثبیت مناسب استخوان و جذب بهینه پلاک اطمینان حاصل شود.
پژوهش‌ها و آینده پیچ و پلاک جذبی در جراحی فک
تحقیقات بسیاری در زمینه بهبود مواد مورد استفاده در پیچ و پلاک‌های جذبی در حال انجام است. هدف این پژوهش‌ها افزایش استحکام، کاهش زمان جذب و بهبود زیست‌سازگاری این مواد است. از جمله نوآوری‌های مورد انتظار در این حوزه می‌توان به استفاده از نانوفناوری، مواد هوشمند و ترکیبات زیستی با قابلیت تحریک رشد استخوان اشاره کرد.
نتیجه‌گیری
پیچ و پلاک‌های جذبی به‌عنوان ابزاری نوین در جراحی فک و صورت، توانسته‌اند جایگزینی مناسب برای ابزارهای فلزی سنتی فراهم کنند. این ابزارها با مزایایی چون حذف نیاز به جراحی ثانویه، کاهش عوارض جانبی و بهبود تجربه بیمار، نقش مهمی در پیشرفت روش‌های جراحی ایفا کرده‌اند.
با این حال، محدودیت‌هایی نظیر هزینه بالا و استحکام کمتر نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بهبود مداوم در طراحی و مواد این ابزارها نویدبخش آینده‌ای روشن برای استفاده گسترده‌تر از آن‌ها در حوزه پزشکی است.
