شکستگی مفصل فک یا شکستگی استخوان فک تحتانی (Mandibular Fracture) یکی از شایع‌ترین آسیب‌های ناشی از ضربه در ناحیه صورت است.
این نوع آسیب می‌تواند تأثیرات جدی بر توانایی گفتار، جویدن، بلعیدن و حتی ظاهر بیمار داشته باشد. شناخت دقیق این موضوع از جنبه‌های آناتومی، علل، علائم، تشخیص، درمان و عوارض می‌تواند به بهبود روند درمان و کاهش عوارض کمک کند.
آناتومی مفصل فک
مفصل فک یا مفصل گیجگاهی-فکی (Temporomandibular Joint – TMJ) مفصلی پیچیده است که استخوان فک تحتانی (ماندیبل) را به استخوان گیجگاهی متصل می‌کند. این مفصل عملکردهای زیادی از جمله باز و بسته کردن دهان، جویدن و صحبت کردن را تسهیل می‌کند. استخوان فک تحتانی به دلیل شکل و موقعیت خود بیشتر در معرض آسیب است.
ساختارهای مرتبط:
- کندیل فکی: بخشی از استخوان فک که در مفصل TMJ جای می‌گیرد.
- دیافیز: محور مرکزی استخوان فک.
- زاویه فکی: محل تلاقی شاخه عمودی و افقی فک.
- اعصاب و عضلات: آسیب به مفصل فک ممکن است به عصب فکی تحتانی یا عصب چهره‌ای آسیب وارد کند که منجر به اختلالات حسی یا حرکتی می‌شود.
علل شکستگی مفصل فک
شکستگی فک معمولاً به دلیل وارد آمدن نیروی مستقیم یا غیرمستقیم به این ناحیه ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علل عبارت‌اند از:
- تصادفات رانندگی: یکی از شایع‌ترین علل شکستگیهای فک است.
- ضربه‌های مستقیم: ناشی از سقوط، مشت یا ضربه ناشی از ورزش.
- آسیب‌های ورزشی: به‌ویژه در ورزش‌های رزمی، فوتبال، یا بسکتبال.
- آسیب‌های صنعتی: در مشاغلی که در معرض خطر سقوط اشیا سنگین هستند.
- آسیب‌های نافذ: مانند گلوله یا جسم نوک‌تیز.
انواع شکستگیهای مفصل فک
شکستگی مفصل فک بسته به مکان و شدت آسیب در دسته‌های زیر قرار می‌گیرد:
شکستگیهای بر اساس محل:
- شکستگی کندیل: بیشترین میزان شکستگیهای فک در این ناحیه رخ می‌دهد.
- شکستگی زاویه فک: معمولاً به دلیل نیروهای وارده به ناحیه چانه اتفاق می‌افتد.
- شکستگی دیافیز: شکستگی محور میانی استخوان فک.
- شکستگی ناحیه دندانی: تأثیر مستقیم بر دندان‌ها و لثه‌ها دارد.
شکستگیهای بر اساس الگو:
- شکستگی ساده: بدون آسیب به پوست یا بافت‌های اطراف.
- شکستگی مرکب: آسیب به استخوان همراه با پارگی پوست یا غشای مخاطی.
- شکستگی چندتکه‌ای: شکستگی به چند قطعه مجزا.
- شکستگی جابه‌جا شده: قسمت‌های شکستگی از محل طبیعی خود حرکت کرده‌اند.
علائم شکستگی مفصل فک
علائم بسته به شدت و محل شکستگی متغیر است. شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر هستند:
- درد شدید: به‌ویژه هنگام باز و بسته کردن دهان.
- تورم و کبودی: در ناحیه فک یا صورت.
- عدم تقارن صورت: به دلیل جابه‌جایی استخوان.
- مشکل در جویدن یا صحبت کردن: به دلیل اختلال در عملکرد مفصل.
- قفل شدن فک: ناتوانی در باز و بسته کردن دهان.
- خونریزی دهانی: به دلیل آسیب به غشاهای مخاطی یا لثه‌ها.
- از دست دادن دندان‌ها: به‌ویژه در شکستگیهای ناحیه دندانی.
روش‌های تشخیص شکستگی مفصل فک
برای تشخیص دقیق شکستگی، پزشک از ترکیبی از روش‌های بالینی و تصویربرداری استفاده می‌کند.
معاینه بالینی:
- مشاهده: بررسی تغییرات ظاهری صورت، تورم و کبودی.
- لمس: احساس بی‌نظمی یا حساسیت در ناحیه فک.
- بررسی عملکرد مفصل فک: ارزیابی دامنه حرکت و وجود درد.
تصویربرداری:
- رادیوگرافی ساده: برای مشاهده شکستگیهای ساده و مکان‌یابی کلی.
- سی‌تی‌اسکن (CT): تصویری دقیق از ساختارهای فک و آسیب‌های پیچیده.
- ام‌آر‌آی (MRI): برای بررسی آسیب‌های نرم‌افزاری، مانند عضلات و لیگامان‌ها.
- پانورامیک دندانپزشکی: نمای گسترده از فک و دندان‌ها.
درمان شکستگی مفصل فک
درمان شکستگی مفصل فک به شدت و نوع شکستگی بستگی دارد و شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی است.
درمان‌های غیرجراحی:
- استراحت و تثبیت: برای شکستگیهای ساده و پایدار.
- آتل‌بندی یا بستن فک: استفاده از آتل یا سیم برای تثبیت استخوان.
- دارودرمانی:
- ضد دردها: مانند ایبوپروفن یا پاراستامول.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: برای پیشگیری از عفونت در شکستگیهای مرکب.
درمان‌های جراحی:
- ثابت‌سازی داخلی با صفحات و پیچ‌ها: در شکستگیهای جابه‌جا شده یا چندتکه‌ای.
- ترمیم مفصل گیجگاهی-فکی: برای شکستگیهای کندیل.
- پیوند استخوان: در صورت از بین رفتن بخشی از استخوان.
- ترمیم بافت نرم: در شکستگیهای مرکب که به بافت‌های اطراف آسیب زده‌اند.
مراقبت‌های پس از درمان
رعایت توصیه‌های پزشکی بعد از درمان شکستگی فک برای پیشگیری از عوارض ضروری است:
- رژیم غذایی نرم: برای کاهش فشار روی فک.
- تمرینات توان‌بخشی: برای بازیابی دامنه حرکت مفصل.
- مراجعات منظم پزشکی: برای بررسی پیشرفت بهبود.
4.
پیشگیری از آسیب مجدد: اجتناب از فعالیت‌های سنگین یا ورزش‌های پرخطر.
عوارض شکستگی مفصل فک
عدم درمان صحیح یا تأخیر در درمان می‌تواند منجر به عوارض جدی شود:
- اختلال عملکرد مفصل فک (TMJ): مانند درد مزمن یا قفل شدن فک.
- جابه‌جایی دندان‌ها: به دلیل تغییر در موقعیت فک.
- عفونت: به‌ویژه در شکستگیهای مرکب.
- نکروز استخوان: از بین رفتن استخوان در اثر اختلال در جریان خون.
- تغییر شکل صورت: به دلیل عدم تقارن استخوانی.
- اختلال حسی: بی‌حسی یا گزگز به دلیل آسیب به اعصاب.
پیشگیری از شکستگی مفصل فک
برای پیشگیری از شکستگی مفصل فک، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- استفاده از تجهیزات ایمنی: مانند کلاه ایمنی در ورزش‌ها و موتورسیکلت.
- رعایت اصول ایمنی در محیط کار: جلوگیری از سقوط اجسام سنگین.
- آموزش تکنیک‌های صحیح ورزشی: در ورزش‌های پرخطر.
- محافظ دندان: برای ورزشکاران حرفه‌ای.
نتیجه‌گیری
شکستگی مفصل فک یکی از آسیب‌های جدی است که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد. توجه به علائم اولیه، مراجعه به پزشک متخصص و رعایت اصول مراقبتی می‌تواند به بهبود سریع‌تر و جلوگیری از عوارض کمک کند.
همچنین آگاهی از روش‌های پیشگیری نقش مهمی در کاهش بروز این آسیب‌ها دارد. با پیشرفت روش‌های تشخیصی و جراحی، امروزه امکان بازیابی عملکرد و ظاهر طبیعی فک در بیشتر بیماران فراهم شده است.
