شکستگی کندیل فک یکی از شایع‌ترین انواع شکستگی‌های فک تحتانی (ماندیبل) است که می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر عملکرد جویدن، گفتار و زیبایی ظاهری فرد داشته باشد.
این شکستگی‌ها معمولاً به علت ضربات مستقیم یا غیرمستقیم به ناحیه صورت و فک ایجاد می‌شوند و ممکن است منجر به عوارض پیچیده‌ای مانند اختلال در عملکرد مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) یا بدشکلی‌های دائمی شوند.
در این مقاله، به طور جامع به جنبه‌های مختلف شکستگی کندیل فک، شامل علل، انواع، تشخیص، درمان و پیامدهای آن خواهیم پرداخت.
آناتومی کندیل فک
کندیل فک بخشی از استخوان ماندیبول است که در مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) نقش کلیدی دارد. این مفصل، که یکی از پیچیده‌ترین مفاصل بدن انسان است، حرکات باز و بسته شدن فک، حرکات جانبی و پیش‌رانی را امکان‌پذیر می‌سازد. کندیل از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
- سر کندیل: بخش گرد و مفصلی که در حفره گلنوئید استخوان تمپورال قرار می‌گیرد.
- گردن کندیل: قسمتی باریک‌تر که سر کندیل را به بدنه ماندیبول متصل می‌کند.
کندیل به دلیل موقعیت خاص خود در برابر نیروهای مکانیکی آسیب‌پذیر است، و شکستگی آن می‌تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عملکرد مفصل TMJ تأثیر بگذارد.
علل شکستگی کندیل فک
شکستگی کندیل معمولاً نتیجه ضربات مستقیم یا غیرمستقیم به ناحیه صورت است. از جمله شایع‌ترین علل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصادفات رانندگی: برخورد سر با فرمان خودرو یا شیشه جلو می‌تواند نیروی شدیدی به فک وارد کند.
- ضربات ورزشی: در ورزش‌هایی مانند بوکس، فوتبال یا کشتی، ضربات به ناحیه فک و صورت شایع است.
- نزاع‌های فیزیکی: مشت یا ضربه با جسم سخت به صورت ممکن است کندیل فک را بشکند.
- سقوط از ارتفاع: به‌ویژه در کودکان و سالمندان.
- حوادث شغلی: در صنایعی که خطر ضربات مکانیکی وجود دارد.
- آسیب‌های غیرمستقیم: گاهی نیرو از طریق دندان‌ها یا بدنه ماندیبول منتقل شده و به شکستگی کندیل منجر می‌شود.
طبقه‌بندی شکستگی‌های کندیل
شکستگی کندیل فک به انواع مختلفی طبقه‌بندی می‌شود که هر یک بر اساس محل شکستگی، نوع آسیب و جابجایی قطعات استخوان متفاوت هستند:
- بر اساس محل شکستگی:
- شکستگی سر کندیل
- شکستگی گردن کندیل
- شکستگی قاعده کندیل
- بر اساس جابجایی قطعات:
- شکستگی بدون جابجایی
- شکستگی با جابجایی کم
- شکستگی با جابجایی شدید
- بر اساس سطح آسیب:
- شکستگی ساده (بسته)
- شکستگی مرکب (باز) که به پوست یا حفره دهان باز می‌شود.
- شکستگی کمینوت (چند تکه‌ای)
- بر اساس سمت آسیب:
- شکستگی یک‌طرفه
- شکستگی دوطرفه
⇐ علائم و نشانه‌های شکستگی کندیل فک
علائم شکستگی کندیل می‌تواند بسته به شدت و محل آسیب متفاوت باشد، اما شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
- درد شدید: به‌ویژه هنگام حرکت فک.
- تورم و کبودی: در ناحیه مفصل گیجگاهی-فکی یا ناحیه پایین‌تر.
- محدودیت حرکتی فک: بیمار ممکن است نتواند دهان خود را کامل باز کند.
- صدای کلیک یا کریپیتوس: هنگام حرکت مفصل.
- انحراف فک: به سمت شکستگی هنگام باز کردن دهان.
- اختلال در جویدن: به دلیل عدم تطابق دندان‌ها (مال اکلوژن).
- بی‌حسی یا پارستزی: اگر اعصاب فک تحتانی آسیب دیده باشد.
تشخیص شکستگی کندیل فک
برای تشخیص دقیق شکستگی کندیل، علاوه بر معاینه بالینی، ابزارهای تصویربرداری ضروری هستند. فرآیند تشخیص شامل مراحل زیر است:
- شرح حال بیمار: پزشک اطلاعاتی درباره نحوه آسیب، علائم و سابقه پزشکی بیمار جمع‌آوری می‌کند.
- معاینه فیزیکی: بررسی تورم، حساسیت به لمس، انحراف فک و عملکرد مفصل گیجگاهی-فکی.
- تصویربرداری:
- رادیوگرافی پانورامیک: یکی از روش‌های اولیه برای شناسایی شکستگی در فک.
- CT اسکن: برای ارزیابی دقیق‌تر محل و شدت شکستگی.
- MRI: در صورتی که آسیب به دیسک مفصل TMJ مشکوک باشد.
درمان شکستگی کندیل فک
درمان شکستگی کندیل به عوامل متعددی مانند سن بیمار، شدت شکستگی، جابجایی قطعات و وجود عوارض بستگی دارد. روش‌های درمانی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- درمان محافظه‌کارانه
این روش در موارد شکستگی بدون جابجایی یا با جابجایی کم و در کودکان بیشتر ترجیح داده می‌شود. اقدامات درمانی شامل:
- استراحت و محدودیت حرکتی فک: معمولاً به مدت 2 تا 3 هفته.
- استفاده از اسپلینت یا باندهای الاستیکی: برای تثبیت موقعیت فک.
- فیزیوتراپی: برای بازگرداندن عملکرد طبیعی مفصل و جلوگیری از سفتی آن.
- داروها: شامل مسکن‌ها، ضدالتهاب‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها (در صورت وجود زخم باز).
- درمان جراحی
در موارد شدیدتر، مانند شکستگی‌های با جابجایی زیاد، شکستگی‌های مرکب یا وجود عوارض، جراحی ضروری است. تکنیک‌های جراحی شامل:
- کاهش باز و تثبیت داخلی (ORIF): با استفاده از صفحات و پیچ‌های فلزی برای تثبیت استخوان.
- آرتروپلاستی مفصل: در صورت آسیب شدید به مفصل TMJ.
- بازسازی با گرافت استخوانی: در موارد شکستگی‌های پیچیده یا از بین رفتن بخش‌هایی از کندیل.
عوارض شکستگی کندیل فک
اگر شکستگی کندیل به درستی درمان نشود یا با عوارض همراه باشد، ممکن است پیامدهای زیر رخ دهد:
- اختلال در عملکرد مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ): از جمله درد مزمن، کلیک یا قفل شدن مفصل.
- بدشکلی فک: انحراف دائمی فک یا عدم تقارن صورت.
- محدودیت حرکت فک: به دلیل تشکیل بافت فیبروزی یا جوش‌خوردگی غیرطبیعی.
- مال اکلوژن: عدم هماهنگی دندان‌ها.
- آرتروز مفصل TMJ: به‌عنوان یک عارضه دیررس.
- عفونت: در صورت وجود زخم باز یا مداخله جراحی.
Θپیشگیری از شکستگی کندیل فک
با رعایت نکات ایمنی می‌توان خطر شکستگی کندیل را کاهش داد. این اقدامات شامل:
- استفاده از کلاه ایمنی در ورزش‌های مخاطره‌آمیز و هنگام موتورسواری.
- استفاده از کمربند ایمنی در خودرو.
- رعایت نکات ایمنی در محیط کار.
- اجتناب از درگیری‌های فیزیکی.
نتیجه‌گیری
شکستگی کندیل فک یک آسیب پیچیده است که نیازمند تشخیص دقیق و مدیریت مناسب است. انتخاب روش درمانی باید بر اساس شدت شکستگی، وضعیت بیمار و اهداف درمانی انجام شود. درمان محافظه‌کارانه در موارد خفیف و درمان جراحی در موارد شدیدتر هر دو می‌توانند نتایج خوبی به همراه داشته باشند. توجه به پیشگیری و توان‌بخشی مناسب پس از درمان نیز نقش مهمی در بهبود کامل بیمار ایفا می‌کند.
