
مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) یکی از پیچیدهترین مفاصل بدن انسان است که در عملکردهای مهمی مانند جویدن، صحبت کردن و بلع نقش حیاتی دارد.
مشکلات مرتبط با این مفصل، که تحت عنوان اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMD) شناخته میشوند، میتوانند درد، کاهش حرکت و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند. در موارد شدید و پیشرفته، تعویض مفصل فک به عنوان یک راهحل جراحی مؤثر مطرح میشود.
این مقاله از سایت دکتر شهاب الدین عزیزی بهترین دکتر جراحی فک در تهران به بررسی تعویض مفصل فک، ضرورت انجام آن، فرآیند جراحی، مزایا و معایب آن میپردازد.
مفصل گیجگاهی-فکی و اهمیت آن
مفصل گیجگاهی-فکی در جلوی گوش و در محل اتصال فک پایین به استخوان گیجگاهی جمجمه قرار دارد. این مفصل امکان حرکتهای پیچیدهای نظیر باز و بسته کردن دهان، جلو و عقب بردن فک و حرکات جانبی را فراهم میکند. هرگونه آسیب یا بیماری در این ناحیه میتواند عملکرد روزانه فرد را مختل کند.
علل و عوامل مشکلات مفصل فک
اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی میتوانند ناشی از عوامل مختلفی باشند:
- آرتروز مفصل فک: آرتروز به دلیل ساییدگی و تخریب تدریجی غضروف مفصل رخ میدهد.
- آسیبهای فیزیکی: ضربههای شدید به فک یا تصادفات میتوانند به تخریب مفصل منجر شوند.
- بیماریهای التهابی: مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس.
- ناهنجاریهای مادرزادی یا اکتسابی: مانند رشد نامتقارن فک یا مشکلات ساختاری.
- فشار مزمن بر مفصل: دندان قروچه یا فشردن فکها میتواند به مرور زمان به آسیب مفصل منجر شود.
تعویض مفصل فک: زمانی که درمانهای دیگر کافی نیستند
در بسیاری از موارد، اختلالات مفصل فک با روشهای غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، دارودرمانی یا استفاده از دستگاههای ارتوپدی قابل مدیریت هستند. اما در موارد شدید که این درمانها مؤثر نیستند، تعویض مفصل فک به عنوان آخرین راهحل مطرح میشود.
تعویض مفصل فک به معنای جایگزینی کامل یا جزئی مفصل آسیبدیده با یک مفصل مصنوعی است. این عمل جراحی معمولاً برای افرادی توصیه میشود که از درد شدید، کاهش حرکت و ناتوانی در انجام فعالیتهای روزانه رنج میبرند.
فرآیند جراحی تعویض مفصل فک
تعویض مفصل فک یک عمل جراحی پیچیده است که به مهارت و تجربه بالای جراح نیاز دارد. مراحل این جراحی شامل موارد زیر است:
- آمادگی قبل از جراحی
- بررسیهای اولیه: شامل تصویربرداریهای پزشکی مانند سیتیاسکن و امآرآی برای ارزیابی ساختار مفصل و تعیین میزان آسیب.
- مشاوره با متخصصان: همکاری بین جراح دهان و فک، متخصص ارتودنسی و روماتولوژیست برای برنامهریزی دقیق.
- آمادهسازی بیمار: شامل تنظیم داروها، کنترل بیماریهای زمینهای و آمادهسازی روانی بیمار.
- طراحی و ساخت مفصل مصنوعی
مفصل مصنوعی فک معمولاً از موادی مانند تیتانیوم، پلیاتیلن یا ترکیبات بیومتریال ساخته میشود. این مفصل بر اساس آناتومی خاص بیمار طراحی میشود تا تطابق کامل با ساختار فک داشته باشد.
- اجرای جراحی
- جراح ابتدا برشی در ناحیه فک ایجاد کرده و مفصل آسیبدیده را برداشته یا اصلاح میکند.
- سپس مفصل مصنوعی در محل قرار داده شده و با استفاده از پیچها و ابزارهای تثبیتکننده به استخوان متصل میشود.
- در نهایت، بافتها بخیه زده شده و جراحی به پایان میرسد.
- مراقبتهای بعد از جراحی
- بیمار باید چند روز در بیمارستان تحت نظر باشد.
- مصرف داروهای ضد درد و آنتیبیوتیکها برای جلوگیری از عفونت الزامی است.
- فیزیوتراپی و تمرینات بازتوانی برای بازیابی حرکت مفصل ضروری است.

مزایای تعویض مفصل فک
- کاهش درد: یکی از مهمترین مزایای این جراحی، کاهش درد مزمن است که کیفیت زندگی بیمار را بهبود میبخشد.
- بهبود حرکت فک: تعویض مفصل امکان حرکت طبیعیتر فک را فراهم میکند.
- رفع ناهنجاریهای ظاهری: این جراحی میتواند ظاهر فک و صورت را اصلاح کند.
- افزایش کیفیت زندگی: بیماران پس از جراحی میتوانند فعالیتهای روزمره مانند خوردن و صحبت کردن را بدون مشکل انجام دهند.
چالشها و معایب جراحی
هرچند تعویض مفصل فک میتواند نتایج چشمگیری داشته باشد، اما این جراحی بدون خطر نیست:
- خطر عفونت: همانند هر جراحی دیگری، خطر عفونت وجود دارد.
- سایش مفصل مصنوعی: مفصل مصنوعی ممکن است پس از چند سال نیاز به تعویض مجدد داشته باشد.
- آسیب به اعصاب: احتمال آسیب به اعصاب اطراف مفصل و ایجاد مشکلات حسی وجود دارد.
- هزینه بالا: این جراحی به دلیل پیچیدگی و استفاده از مواد خاص، هزینهبر است.
- نیاز به توانبخشی طولانیمدت: فرآیند بازتوانی ممکن است چندین ماه طول بکشد.
نتایج بلندمدت جراحی
مطالعات نشان دادهاند که اکثر بیماران پس از تعویض مفصل فک از کاهش درد و بهبود عملکرد راضی هستند.
با این حال، موفقیت جراحی به عوامل مختلفی مانند مهارت جراح، کیفیت مفصل مصنوعی و پایبندی بیمار به توصیههای پس از جراحی بستگی دارد.
پیشرفتهای نوین در تعویض مفصل فک
پیشرفتهای فناوری در سالهای اخیر باعث بهبود نتایج جراحی تعویض مفصل فک شدهاند:
- استفاده از چاپ سهبعدی: طراحی و تولید مفاصل مصنوعی با استفاده از چاپ سهبعدی امکان تطابق بهتر با ساختار آناتومیکی بیمار را فراهم کرده است.
- مواد پیشرفته بیومتریال: استفاده از مواد مقاومتر و سازگارتر با بدن انسان باعث افزایش دوام مفاصل مصنوعی شده است.
- جراحی کمتهاجمی: روشهای جدید جراحی کمتهاجمی خطرات و دوره نقاهت را کاهش دادهاند.
نتیجهگیری
تعویض مفصل فک یک راهحل پیشرفته و مؤثر برای درمان اختلالات شدید مفصل گیجگاهی-فکی است. این جراحی، با وجود چالشها و هزینههای بالا، میتواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشیده و آنها را از درد و محدودیتهای حرکتی نجات دهد. با پیشرفتهای فناوری و توسعه روشهای نوین جراحی، آیندهای روشن برای درمان این مشکلات پیشبینی میشود.